Dijital Gerçeklik: Bilgi Çağında Navigasyon
(Dijital Tehditler ve Gerçek Bilginin Değerlendirilmesi)
21 Yüzyıl için yaygın bir şekilde Bilgi Çağı tanımı kullanılmaktadır. Bilgi okuryazarlığı, dijital vatandaş, dijital yerli, dijital göçmen, dijital çağ, eleştirel okuryazarlık ve teknoloji okuryazarlığı gibi kavramlar bu çağa ait kavramlardır.
İnternet kısaca bütün dünyada kullanılan, bilgisayar ve diğer akıllı cihazlar aracılığıyla veri ve bilgi iletmeyi/almayı sağlayan iletişim ağıdır. Medya araçlarının geleneksel yapıdan yeni medyaya evrilmesinde internet çok özel bir yer işgal etmektedir. İnternetin ve tabi teknolojinin yarattığı bu ortam ise dijital dünya olarak nitelenmektedir
TDK sözlüğüne göre Bilgi “Verinin anlam kazanmış biçimi”’dir. 21. Yüzyılda sonsuz sayıda bilgiye milisaniyeler içerisinde ulaşmak mümkündür ve bu durum daha da hızlanarak devam etmektedir.
Ancak ulaşılan bilginin ne kadar “Gerçek” olduğunu değerlendirmek her zaman bu kadar kolay değildir. Bu sebeple insanlar yanlış bilgilerle manipüle edilebilir ve istenmeyen olayların patlak vermesi tahmin edilende de daha kısa sürede mümkün olabilmektedir.
Bazı mecraların verinin kitlelere ulaşmasının önünde durmak ve gerçek verinin değiştirilerek yahut tamamen gerçekliğinden uzaklaştırılarak insanlara ulaşmasını sağlamak için paralı klavye asistanları tuttuğu da bir dönem realitesidir. Bu klavye asistanlarına modern literatürde “Trol” adı verilmektedir.
İskandinav folklorunun bir öğesi olarak bilinen “Trol” kavramının internet ortamındaki kullanım şekliyle tanımı ise “bilgisayar aracılığıyla iletişim sürecinde bilinçli olarak muhalif ya da saldırgan olma davranışları” (1) olarak bilinmektedir. Trollerin özellikle sosyal medya üzerindeki etkisi sanılandan çok daha fazladır. Troller genellikle provokatif, küfürlü, cinsiyetçi, ırkçı, alevlendirici ve yıkıcı bir yazım biçimini tercih etmektedir (2)
Trollerin kullandıkları yol ve yöntemler incelendiğinde konunun aşağıdaki başlıklar altında değerlendirilmesi mümkündür.
1. Konuyu dağıtma: Tartışmayı amacından uzaklaştırarak konuyu dağıtma biçiminde gerçekleşebilmektedir. Fikir ayrılığına sebep olabilecek hassas konular (inançlar, cinsel tercihler, etnik kökenler vb.), bu bağlamda sıklıkla kullanılmaktadır. Örneğin: "Küresel ısınma üzerine yapılan bir paylaşıma yanıt olarak, bir trol, konuyu siyasi bir meseleye çekerek tartışmayı oraya kaydırabilir. Örneğin, 'Siyasi liderler bu konuda hiçbir şey yapmıyor, bu yüzden küresel ısınma sorunu zaten çözülemez' şeklinde bir yorum yaparak asıl konudan sapabilir."
2. (Aşırı) eleştirme: Özellikle bireyleri eleştirirken düşmanca davranma ve aşırı tepki gösterme biçiminde gerçekleşebilmektedir. Mesajın içeriğinden çok dilbilgisi ve yazım hatalarını sorgulayanlar, bu grupta yer almaktadır. Örneğin "Bir kişi bir konuda bilgi paylaştığında, trol aşırı eleştirilerle dolu bir yanıt vererek kişinin motivasyonunu kırabilir. Mesela, 'Sen ne anlarsın, bu konuda hiçbir bilgin yok. Boş yere konuşuyorsun' şeklinde saldırgan bir tutum sergileyebilir."
3. Antipatik durma: Provokasyon amaçlı hassas konularda ya da düşmanca paylaşımların açıkça belirtilmeden yapılması biçiminde gerçekleşebilmektedir. Bu tür troller, grubu aldatmayı ve manipülasyon yoluyla duygusal tepkileri tetiklemeyi amaçlamaktadır. Örneğin ; Provokasyon amaçlı, trol hassas bir konuyu ele alarak açıkça düşmanca paylaşımlarda bulunmaktan kaçınabilir. Örneğin, bir grup insanın inancını hedef alarak, 'Bu inanç saçma, gerçek dünyaya gelin' şeklinde gizli bir saldırıda bulunabilir."
4. Tehlikeye atma: İletişim ortamlarında yardım ya da öneri isteme rolü yaparak gerçekleştirilebilmekte ve zarar verme ya da başkalarını yanıt vermeye zorlama ile sonuçlanabilmektedir. Bu gruptaki troller, tehlikeli tavsiyeler vererek başkalarını tehlikeye atmakta ya da riskli davranışları özendirmektedir.
5. Şok etme: Din, ölüm, politika, insan hakları, hayvanları koruma gibi hassas ya da tabu olan konularda açıkça duyarsız davranma biçiminde gerçekleşebilmektedir. Yaşamını kaybeden kişileri anmak amacıyla açılan web sitelerinde saldırgan söylemlerde bulunan ya da espriler yapan troller, bu grupta yer almaktadır.
6. Saldırma: Açıkça ve kasıtlı olarak saldırgan söylemlerde bulunma biçiminde gerçekleşebilmektedir. Hakaret etme, tehdit etme yoluyla doğrudan saldırgan ifadeleri içermektedir
Euronews haber sitesinin 2019 yılında konuya ilişkin yaptığı haberde de benzer başlıklar kullanılmıştır. Bunlar Manipülasyon yapmak, Yapay gündem oluşturmak, Siyasi görüşleri kullanmak ve Toplumsal deney yapmaktır.
Toplam nüfusun %81’inin internet kullandığı ülkemizde sosyal medya kullanımın yaygın olduğu bilinmektedir. 2023 yılı rakamları ile Sosyal medyada nüfusun yüzde 73,1'ini temsil eden 62,55 milyon aktif kullanıcımız bulunmaktadır. 2023 başında 48,6 milyon olan Instagram kullanıcılarının sayısı, Temmuz 2023'te 7,1 milyon artarak 55,7 milyona ulaşmıştır, 2023'ün ilk yarısında kullanıcı sayısını Tik tok 2,4 milyon, Snapchat 1,8 milyon, Facebook 1,6 milyon, LinkedIn 1 milyon, Facebook Messenger de 350 bin artırmıştır.
Hal böyle olunca “Bilgi” bu kitlelere kirlenerek ulaştığında maalesef doğru bilinen yanlışlarla donatılmış kişiler arzu edildiği gibi yönlendirilebilmektedir.
Bunun en yakın ve bilinen örneği ise “Lozan antlaşması” konusudur. Bahse konu anlaşmadaki bazı “gizli” maddeler nedeni ile ülkemizin sahip olduğu madenlerini çıkartamadığına inandırılan milyonlarca insan bu “bilgiyi” her platformda dillendirmekten hiçbir zaman çekinmemişlerdir.
06 Şubat 2023 günü yaşadığımız Deprem ve sonrasında yine sosyal medya kaynaklarından yayılan bazı bilgilerin depremdeki kurtarma faaliyetlerini sekteye uğrattığı görülmüştür. Halkın moral ve motivasyonunu negatif manada etkileyen ve sonuçları itibarı ile toplumdaki güven kurumunu itibarsızlaştıran bu tarz bilgilerin kaynakları ise zaman içerisinde tam açıklığa kavuşmadan konunun öneminin yanında zayi olup gitmişlerdir.
Bilgi çağında, dijital ortamda dolaşan bilgilerin doğruluğunu sorgulamak ve manipülasyonlara karşı bilinçli olmak, her zamankinden daha önemlidir. Özellikle sosyal medyanın etkisiyle bilgi kirliliği artarken, trollerin oyunlarına dikkat etmek önemlidir. Sosyal medya, demokratik süreçlere ve seçimlere etki edebilecek önemli bir platformdur. Bu günlerde, seçim sath-ı mailine girdiğimizde, bilinçli bir şekilde bilgi tüketmeli ve manipülasyonlara karşı uyanık olmalıyız. Sosyal medyada karşılaştığımız bilgileri sorgulamak, kaynakları kontrol etmek ve çeşitli perspektifleri göz önünde bulundurmak, gerçek bilgiye ulaşmamıza yardımcı olacaktır. Unutmayalım ki, bilgili ve bilinçli bir toplum, demokratik süreçlere daha etkin bir şekilde katkı sağlayabilir.
Kaynaklar ;
1. Hardaker, C. (2013). Uh.... not to be nitpicky, but... the past tense of drag is dragged, not drug. Journal of Language Aggression and Conflict, 1(1), 58-86. doi:10.1075/jlac.1.1.04har
2 Özsoy, D. (2015). Tweeting political fear: Trolls in Turkey. Journal of History School (JOHS), 12, 535-552. doi:10.14225/Joh750
3. Barış MERCİMEK , Nihal DULKADİR YAMAN , Aydın KELEK , H. Ferhan ODABAŞI Dijital Dünyanın Yeni Gerçeği: Troller Trakya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi 2016 Cilt 6 Sayı 1