Dünya denizlerinde binlerce gemi her gün “a” noktasından “b“noktasına seyahat ederken , bazıları trajik bir sonla sonuçlanan büyük deniz kazalarıyla tarihe geçmiştir. Yaşanılan bu deniz kazalarının bir kısmı mevcut güvenlik tedbirlerinin sorgulanmasına sebep olmuştur. Pek tabi aşılan güvenlik seviyeleri ve alınan tedbirlerin her zaman ve her soruna tam anlamı ile çözüm olduğunu iddia etmek maalesef mümkün değildir.
Bu yazıda sizlerle tarihte gerçekleşmiş bazı büyük deniz kazalarından ve o kazaların neticesinde alınan kararlar ile ortaya çıkan mutabakat metinlerinden bahsetmeye çalışacağız.
Elbette hepimizin aklına ilk olarak “TITANIC” kazasının geliyor olması şaşırtıcı olmayacaktır. 1912 yılında Kuzey Atlantik'te meydana gelen bu trajik olay, deniz taşımacılığı tarihindeki en büyük felaketlerden biriydi. Elbette Hem sinema endüstrisinin bu talihsiz olay üzerine yaptığı her biri baş yapıt sayılabilecek filmler hem de geminin henüz ilk seferinde “Tanrının bile batıramayacağı” iddiasına rağmen okyanusun derinliklerinde kaybolmasının yarattığı travma aklımızın ilk sırasında olmasını sağlayan başlıca etmenlerdir..
Yazımızda kazaları olayın görece etkilerinden ziyade kronolojik bir yaklaşım ile irdelemeyi uygun bulduk. Bu noktada kimi zaman bazı kazaların etkileri itibarı ile gözden kaçtığı gerçeği bizi şaşırtmadı dersek yalan söylemiş oluruz. Burada soruna yaklaşırken kazalar sonucu oluşan can kaybı istatistikleri ile maddi kayıpların farklı kulvarlarda değerlendirilmesinin etken olduğu gibi bazı kazaların tüm kamuoyunun maalesef dikkatini çekmediği ve yerel hafızada kaldığı gerçeğini tespit etmek durumundayız. Buna en yakın örnek olarak “ÜSKÜDAR” Vapuru kazasını hatırlatmak mümkündür.
KÜRESEL ETKİLERİ BAKIMINDAN DENİZ KAZALARI
1. TITANIC KAZASI (1912) :
Yapıldığı yıl itibarı ile dünyanın en büyük buharlı yolcu gemisi olan Titanic henüz ilk seferinde çarptığı bir buz dağının etkisi ile sulara gömülmüş ve 1.514 yolcu hayatını kaybetmiştir. Tam yolcu kapasitesi 3.547 kişi olmasına rağmen gemide acil bir durumda ancak 1.178 kişiye yetecek kadar filika bulunması gerçeği trajediyi bambaşka bir boyuta taşıyordu. Bu kaza sonucunda ticari gemilerde can emniyeti konularını düzenleyen en önemli uluslararası sözleşme olan “SOLAS sözleşmesi 1914’de kabul edilmiştir. Daha sonra 1929, 1948 ve 1960 yıllarında yeni SOLAS Sözleşmeleri yapılmıştır. Hali hazırda geçerli olan SOLAS 1974 sözleşmesine dünya deniz ticaret filosunun %99’unu temsil eden 160’dan fazla ülke taraftır.
2. LUSITANIA HADİSESİ (1915) :
1907 Yılında denize indirilen “LUSITANIA” yolcu gemisi 202. seferi olan New York-Liverpool arasındaki yolculuğunda bir Alman U-Botu tarafından torpido taarruzu sonucunda batırılmış ve gemide bulunan 1959 kişiden 1198'i ölmüştür. Yolculularda 761 kişi kurtulurken, bu olay Birleşik Devletleri’nin I. Dünya Savaşı'na girmesine neden olmuştur. Çünkü gemide bulunan 139 Birleşik Devletler vatandaşının 128'i ölmüştür.
3. EMPRESS OF IRELAND KAZASI (1914) :
“RMS EMPRESS OF IRELAND” Gemide su geçirmez bölmeler olmasına rağmen “STORSTAD” gemisi ile çatışması sonucu aldığı yara ile sadece 14 dakika içerisinde batmış ve gemide bulunan 1.477 kişiden 1.012’si ölmüştür. Bu kaza Kanada tarihinin en büyük deniz felaketi olarak tarihteki yerini almıştır.
4. HALİFAX ( SS MONT BLANC) KAZASI (1917) ;
6 Aralık 1917’de Kanadanın Halifax limanında Patlayıcı yüklü Fransız SS Mony Blanc gemisi ile Norveç bandıralı IMO gemisinin çatışması sonucu oluşan patlama o ana kadar yaşanmış ve kayıtlara Nükleer olmayan en büyük insan eliyle gerçekleşmiş en büyük patlama olarak tarihe geçmiştir. Halifax kentinde 2.000’den fazla insanın ölümüne neden olmuştur.
5. LANCASTARIA OLAYI (1940)
17 Kasım 1940 tarihinde Dünya savaşı başladığında Fransa’da bulunan İngiliz vatandaşlarını tahliye etmekle görevli gemilerden bir tanesi olan “LANCASTARIA” 6000’den fazla yolcusu ile ST.Nazaria kenti açıklarında seyrederken Alman savaş uçaklarının saldırısına uğradı. Saldırı sonuncunda 1.400 ton yakıt denize sızarak geminin etrafında yangın çıkmasına sebep oldu. Hem saldırı hem de kurtulma ümidiyle denize atlayan ancak oluşan yangın nedeniyle 4.000 civarında kişi yaşamını yitirirken 2.500 kişi kurtarılmayı başardı.
6. WILHELM GUSTLOFF OLAYI (1945) :
Dünya tarihinin en ölümcül gemi kazası!! 30 ocak 1945’te meydana geldi Doğu Prusya bölgesinden kaçan binlerce kişiyi taşıyan Alman yolcu gemisi WİLHELM GUSTLOFF, Gotenhafen limanından yola çıktığında elbette böyle bir son beklemiyordu. Gemide yolcu olarak II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Sovyetler Birliği'ne geçen Doğu Prusya bölgesinden kaçan insanlar vardı. 1937 yılında lüks bir yolcu gemisi olarak inşa edilen 25,500 gros tonluk Wilhelm Gustloff, aslen 2.000 yolcu kapasitesine sahipti. Ancak kaza sırasında gemide 9.000'den fazla kişi olduğuna inanılıyor ise de resmi kayıtlarda 6.050 yolcu olduğu beyan edilemektedir. Sovyetler Birliği'ne ait S-13 denizaltısı tarafından fırlatılan üç torpidonun isabet ettiği gemi, sadece 50 dakika içinde Baltık Denizi'nin karanlık ve buz gibi sularına gömülmüştür. Gemide resmi rakamlara göre 5.348 kişi hayatının kaybetmiştir ancak genel kanı bu sayının 8.000’in üzerinde olduğu şeklindedir. Olayda kurtulan insan sayısı ise 903 kişidir
7. DONA PAZ KAZASI (1987) :
Barış dönemlerinin en ölümlü deniz kazası ise 20 Aralık 1987'de Filipinler'de oldu. Yaklaşık 4 bin 500 kişiyle Leyte Adası'dan Filipinler'in başkenti Manila'ya giden DONA PAZ feribotu, Tablas Boğazı yakınlarında petrol tankeri MT Vector ile çarpıştı. Çarpışmanın hemen ardından çıkan yangın, feribota yayıldı. Tankerden dökülen benzin, gemilerin çevresini de bir alev deniziyle çevirdi. Feribot yolcularından sadece 24'ü kurtulmayı başardı. Tahmini ölü sayısı 4 bin 375 olarak açıklandı. Vektor'un 13 kişilik mürettebatından ise sadece 2 kişi hayatta kalabildi.
8. ESTONIA KAZASI (1994) :
RORO gemisi ESTONIA, 28 Temmuz 1994'te Baltık Denizi'nin buz gibi sularına gömüldü. Yapılan incelemeler, geminin pruva kısmındaki bir kapağının açık kalması nedeniyle su aldığını ortaya çıkardı. 852 kişinin yaşamını yitirdiği kazadan 137 kişi kurtuldu. Resmi kaza raporunda öncelikle geminin inşası ve mürettebatın pasif tutumu eleştirilmiştir., Kaza esnasında araç güvertesine su girdiğini fark edilmemesi, alarmın geciktirmesi ve köprü üstünün yolcuları yönlendirmede kusurlu olduğu görülmüştür. Kaza Avrupa’nın yaşadığı en trajik kazalar arasındadır.
9. MV LE JOOLA KAZASI (2002) :
26 Eylül 2002'de saat 23.00 sıralarında Senegal'e ait “LE JOOLA” feribotu Gambia açıklarında alabora oldu. 600 kişi kapasiteye sahip feribotta yaklaşık 2 bin kişi bulunuyordu. Aşırı yüklü geminin, fırtına nedeniyle beş dakika içinde battığı belirlendi. Barış zamanının en büyük ikinci deniz faciası olarak tarihe geçen kazada bin 863 kişi öldü. Kurtulmayı başaran 64 kişi arasında sadece bir kadın vardı.
10. COSTA CONCARDIA KAZASI (2012) :
İtalya bandıralı kruvaziyer gemisi COSTA CONCARDIA 13 Ocak 2012 tarihinde Isola Del Giglio adası yakınlarındaki bir resife çarparak yan yatmış ve meydana gelen kazada 32 kişi ölmüş ve 7 kişi de kayıp olmuştur. Yaklaşık 500 Milyon dolarlık hasarın oluştuğu kazada Kaptan’ın hatası olduğu mahkemece tespit edilmiş ve Kaptan çıkarıldığı mahkemece 16 yıl hapse mahkum olmuştur.
Yukarı saydığımız 10 kaza elbette yaşanılan olayların sadece küçük bir kısmıdır. 19. Yüzyıldan başlayarak denizlerde yaşanan olayların dökümüne aşağıdaki kaynaklardan ulaşılabilir.
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_maritime_disasters_in_the_19th_century
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_maritime_disasters_in_the_20th_century
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_maritime_disasters_in_the_21st_century
Uluslarararası denizcilik örgütü (IMO) tarafından gerek bu kazalar gerekse de diğer olaylardan alınan dersler ile bir kısım sözleşmeler kaleme almış, akabinde de pek çok ülkenin bu sözleşmelere taraf olmasını sağlamıştır.
1. SOLAS : Uluslararası Denizde Can Güvenliği Sözleşmesi
2. MARPOL : Gemilerden Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesi İçin Uluslararası Sözleşme
3. STCW : Gemi adamlarının Eğitimi, Sertifikasyonu ve Vardiya Tutmasına İlişkin Uluslar arası Sözleşme
4. FAL : Uluslararası Deniz Trafiğinin Kolaylaştırılması Sözleşmesi
5. LL : Uluslararası Yükleme Sınırları Sözleşmesi
6. STP : Özel Ticari Yolcu Gemileri Sözleşmesi
7. COLREG : Denizde Çatışmayı Önlemeye İlişkin Uluslarası Düzenlemeler Sözleşmesi
8. CSC : Güvenli Konteynerlere İlişkin Uluslararası Sözleşme
9. INMARSAT : Uluslararası Denizcilik Uydu Örgütü Sözleşmesi
10. SFV : Uluslararası Balıkçı Gemilerinin Güvenliği Sözleşmesi
11. SAR : Uluslararası Denizde Arama ve Kurtarma Sözleşmesi
12. SUA : Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine İlişkin Sözleşme
Tüm bu sözleşmelere ilave olarak Deniz kirliliğin önlenmesine, Sorumluk ve tazminatları düzenleyen ve diğer konuları da kapsayan bir dizi daha sözleşme mevcuttur. Bu ve buna benzer tüm sözleşmelerin detaylarına https://www.imo.org/en/About/Conventions/Pages/ListOfConventions.aspx internet adresinden ulaşılabilir.
Tüm denizcilerimize Allah selamet versin